Kilkadziesiąt kilometrów na wschód od Radomska znajduje się niepozorne na pierwszy rzut oka wzniesienie. Ot, zwykła, niewielka górka dominująca nad nizinnym krajobrazem. Góra Chełmo kryje w sobie jednak wiele niewyjaśnionych do dzisiaj tajemnic i osnuta jest licznymi legendami.
Góra Chełmo jest najwyższym wzniesieniem Wzgórz Radomszczańskich i trzecim najwyższym w powiecie. Pierwsza pisemna wzmianka na jej temat pojawia się w XV-wiecznych kronikach Jana Długosza. Kronikarz napisał w niej, że przy dobrej pogodzie ze szczytu góry można było dostrzec takie miasta jak Piotrków, Częstochowa czy nawet Sandomierz.
Od lat 60. na jej terenie istnieje rezerwat przyrody, a sama góra jest jednym z przystanków turystycznego „Szlaku partyzanckiego”. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od staropolskiego słowa „chełm”, oznaczającego samotne wzniesienie pośród równin.
Archeolodzy dwukrotnie zawitali na Górę Chełmo. Pierwsze próby miały miejsce już pod koniec XIX wieku, ale… nie wiemy nawet kto się ich podjął. Nie wiemy też zbytnio, co z nich wynikło, bo prace nie były prowadzone w odpowiedni sposób, a archeolodzy często ustalali genezę znalezionych obiektów na podstawie lokalnych legend i opowieści.
Pierwsze poważne badania archeologiczne to dopiero druga połowa lat 50. XX wieku. Te były już trochę dokładniejsze, ale nadal nie przyniosły odpowiedzi na wiele pytań. Z pewnością na szczycie Góry Chełmo znajdował się gród otoczony drewnianymi murami i fosą. Wykonane w 2013 r. pomiary lotnicze wskazują, że grodzisko rozciągało się na powierzchni 11 ha.
Niestety nie wiemy, kto zbudował gród na Górze Chełmo. Być może był to centralny ośrodek jakiegoś nieznanego nam plemienia lub też pograniczne fortyfikacje większego. Nie wiemy także, jakie funkcje spełniał znajdujący się w Chełmie gród – najpopularniejsza hipoteza mówi o tym, że przed nastaniem chrześcijaństwa było to miejsce religijnego kultu.
Poganie nie mieli świątyń w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, a wszelkie obrzędy miały miejsce na łonie przyrody. Miejscami kultu zostawały też góry, choćby Łysa Góra czy Ślęża. Góra Chełmo nie jest może zbyt wysoka, ale ze wszystkich stron otaczają ją równiny – możliwe więc, że nasi przodkowie dostrzegli w niej coś mistycznego.
Tego wszystkiego – nie wiemy. Niestety nasza wiedza na temat historii tego niezwykłego wzniesienia w dużej mierze opiera się na poszlakach i domysłach. Być może dlatego góra Chełmo obrosła tak wieloma legendami.
