„Stary” Cmentarz w Radomsku – przewodnik turystyczno-historyczny (cz. I)

Cmentarz rzymsko-katolicki parafii p.w. św. Lamberta w Radomsku (zwany „starym”), znajduje się przy ul. Wyszyńskiego 42. Jest to zabytek niezwykle ciekawy dla każdego radomszczanina zainteresowanego dziejami swego miasta i jego mieszkańców. I choć nie jest on tak monumentalny i charakterystyczny jak inne zabytki architektoniczne znajdujące się w regionie, to wart jest tego, by poświęcić mu naszą uwagę.

Trochę historii:

Cmentarz powstał na przełomie XVIII i XIX wieku, gdyż prawodawstwo pruskie, w zasięgu którego Radomsko znalazło się po drugim rozbiorze (1793 r.), wymagało grzebania zwłok poza terenem zamieszkałym (wcześniej w mieście istniały cmentarze przy kościołach św. Lamberta, św. Marii Magdaleny i św. Ducha, oraz istniał cmentarz przyklasztorny oo. Franciszkanów).

Pierwsze znane pochówki na cmentarzu pochodzą z 1804 r., a najstarszy zachowany napis nagrobny upamiętnia osobę zmarłą w 1854 r. W obrębie cmentarza znajduje się kaplica zabytkowa (neogotycka), w której mury wmontowano kilka pamiątkowych tablic, kapliczka prawosławna, wiele interesujących z architektonicznego punktu widzenia grobowców, a także groby z inskrypcjami w językach: francuskim, niemieckim i rosyjskim. Większość zabytkowych grobowców pochodzi z przełomu XIX i XX wieku.

Zasłużeni dla miasta i regionu:

Cmentarz ten to także miejsce spoczynku ludzi, których życie i działalność wielce przysłużyły się naszemu miastu. Dlatego w pierwszej części niniejszego przewodnika przybliżę w skrócie ich sylwetki:

1. Grób Henryka Fajta (ur. 19 stycznia 1912 w Częstochowie, zm. 9 grudnia 1988) radomszczańskiego kompozytora, pedagoga i nauczyciela. W czasie wojny działał w ZWZ-AK (ps. „Garda”). W okresie PRL-u szczególnie związany był z Liceum Pedagogicznym w Radomsku (obecnie ZSEE). A duetowi autorskiemu Fajt-Kałkusiński zawdzięczamy wiele utworów, a życie kulturalne Radomska wspaniałych animatorów.
2. Grób Feliksa Fabianiego (ur. 22 czerwca 1838, zm. 11 lutego 1904), społecznika, założyciela dwuklasowej szkoły męskiej przy ulicy Żabiej (obecnie Żeromskiego), w której w 1901 roku uczyło się w niej aż 308 uczniów, oraz współzałożyciela Ochotniczej Straży Ogniowej w Radomsku (w 1881 roku). Dziś jego imię nosi I Liceum Ogólnokształcące (znajdujące się przy ul. Armii Krajowej).
3. Grób Adama Mikołajewskiego (ur. 1899 w Noworadomsku, zm. 27 grudnia 1952), aktora i reżysera dramatycznego. Grał m.in. w filmach „Zakazane piosenki” (pierwszy polski film dźwiękowy po wojnie) i „Przygoda na Mariensztacie” (pierwszy polski pełnometrażowy film kolorowy, gdzie stworzył niezapomnianą postać majstra Leona Ciepielewskiego).
4. Miejsce pochówku Edmunda Osterloffa (ur. 1863, zm. 1938), pioniera i współtwórcy polskiej fotografii artystycznej. Osterloff w Radomsku mieszkał od 1925 roku. Tablica poświęcona jego pamięci znajduje się w lapidarium.
5. Grób Stanisława Sankowskiego (1909-1993), nauczyciela historii i założyciela muzeum w Radomsku (które obecnie nosi jego imię), autora m.in. monografii „Z dziejów miasta Radomska (do 1939 roku)”.
6. Grobowiec Duchowieństwa Parafii Marii Magdaleny w Radomsku, w którym złożono ciało ks. Wincentego Gajewskiego, zmarłego w 1896 roku inicjatora przebudowy kościoła p.w. św. Lamberta mającej miejsce w latach 1869-1876.
7. Grób Czesława Kałkusińskiego (ur. 1911, zm. 25 lipca 1988), poety, autora m.in. „Jędrusiowej doli” i "Wrócą chłopcy malowani" . Jako żołnierz AK nosił pseudonim „Czechura”.
8. Grób Stanisława Telesfora Mickiewicza (ur. 1844, zm. 26 grudnia 1935), uczestnika powstania z 1863 roku. Zesłany po powstaniu Omska w zachodniej Syberii, zwolniony w 1870 roku przebył całą drogę powrotną do kraju piechotą. Został odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami przez marszałka Józefa Piłsudskiego, Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Harcerskim. Postać bardzo ceniona w przedwojennym Radomsku, której pogrzeb był manifestem patriotycznym.
9. Grób Stanisława Janiszewskiego (1923-2003), żołnierz AK pseud. „Kodak”, fotograf. Przez wiele lat pracował w radomszczańskim szpitalu jako radiolog. (Zdjęcia jego autorstwa wykonane podczas II wojny światowej znalazły się w wydanym przez radomszczańskie PTH albumie „W okupowanym Radomsku. Fotografie z lat 1939-1945” (Radomsko 2009).

Celem niniejszego cyklu jest zainteresowanie do zwiedzenia radomszczańskiej nekropolii, zatem dołączona mapa pozwoli odnaleźć przedstawione powyżej miejsca:

Dla zainteresowanych polecam m.in.:

- Bałaziński J., Bałazińska-Mielczarek I. „Czechura. Życie i twórczość radomszczańskiego barda” (Radomsko 1995);

- Górecki J. „Feliks Fabiani 1838-1904” (Radomsko 1984);

- Hube R. "Kościół parafialny stary i nowy w Radomsku" (Warszawa 1876);

- „Lapidarium”, cykl artykułów autorstwa Zofii Gzik publikowany w „Gazecie Radomszczańskiej” (nr 4-11, 13-19, 23, 25 z 2012 roku);

- „Potomkowie wieszcza?”, artykuł autorstwa Jerzego Bałazińskiego opublikowanego w „Gazecie Radomszczańskiej” (nr 51/52 z 1970 roku);

- Przewodnik "Ścieżki historyczne. Radomsko", oprac. O. Kowalczyk, R. Bartnik, M. Kałka (Radomsko 2009);

- „Stary Cmentarz w Radomsku”, cykl artykułów autorstwa Zofii Gzik publikowany w „Gazecie Radomszczańskiej” (nr 45-51/52 z 2011 roku i nr 1 z 2012 roku);

- Szponder A. „Samotnik z Radomska. Sylwetka Edmunda Osterloffa (1863-1938)” (Radomsko 2012);

- Walicka A.M. „Henryk Fajt – radomszczański kompozytor, pedagog, patriota” [cz. I w  tomie IV „Zeszytów Radomszczańskich” (Radomsko 2010, s. 71-106); cz. II w tomie V „Zeszytów Radomszczańskich” (Radomsko 2011, s. 7-24)].