Kiedy to Radomsko stało się Noworadomskiem

W Radomsku rozpoczęły się uroczystości upamiętniające 150. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. Przenieśmy się na chwilę  w czasie do 1863 r. by zobaczyć jak wyglądały powstańcze walki na ziemi radomszczańskiej

Radomsko było jedną z miejscowości w kraju, w której zainicjowano Powstanie Styczniowe śmiałym atakiem na placówki rosyjskie w nocy 23 stycznia 1863 roku. Było to jedyne wystąpienie zbrojne w województwie kaliskim (wg powstańczego podziału administracyjnego).

W pierwotnych założeniach oddział powstańczy uderzyć miał na Piotrków, toteż miejscem zbiórki w dniu 22 stycznia 1863 r. wyznaczono jego okolice. Ze względu na stacjonujące w tym mieście liczne siły nieprzyjacielskie pierwotny zamiar uległ zmianie i postanowiono zdobyć Radomsko. Dowództwo nad oddziałem objął Józef Grekowicz.

Do Radomska oddział dotarł nocą 23 stycznia. Stacjonujące w mieście wojsko rosyjskie uprzedzone o zbliżaniu się  powstańców przygotował zasadzkę. W ratuszu pozostało kilku żandarmów, a żołnierze zajęli pozycje poza miastem. Polaków zaatakowano przed ratuszem. Źle uzbrojeni, zmęczeni długotrwałym marszem zaskoczeni atakiem, poszli w rozsypkę. Część schroniła się w domach, lecz rankiem zostali aresztowani. Schwytano 27 powstańców. Kilku oficerów wraz z niedobitkami dostało się do Ojcowa, gdzie zorganizowano obóz powstańczy.

W połowie marca 1863 roku, dotarła do Radomska powstańcza partia Teodora Cieszkowskiego, bohatera bitwy o Sosnowiec. Polacy rozbroili carskich żołnierzy i zarekwirowali z kasy rządowej 6 tys. rubli. Zasadniczym celem Cieszkowskiego było werbowanie ochotników do powstania. Drugiego ataku na Radomsko dokonał oddział Krąkowskiego, zabierając znaczną sumę pieniędzy.

Aktywne działania polskich oddziałów w okolicach Radomska, spowodowało zwiększenie liczebności wojsk rosyjskich. Stale stacjonowały tu dwie roty piechoty, około 30 kozaków i kilku żandarmów. W tej sytuacji zmieniła się forma walki: ówczesne gazety tak powstańcze, jak i rządowe donosiły o niszczeniu szyn kolejowych i mostów w okolicach Radomska, zrywaniu linii telegraficznych. Przez obszar powiatu radomszczańskiego przechodziły partie powstańcze dowodzone mi.in. przez Oxińskiego, Taczanowskiego czy Daniłowicza.

W zachowanych źródłach dotyczących Powstania Styczniowego znajdują się spisy zesłanych na Sybir. Często trafiają się  nazwiska mieszkańców Radomska. Na Starym Cmentarzu zachowały się nagrobki z napisem "Powstaniec 1863". Symboliczną wydaje się być mogiła, w której spoczywa 74-letni Marcin Ziółkowski wraz ze swym 16-letnim wnukiem Adolfem Zawadzkim, uczniem gimnazjum. Obaj polegli w bitwie o Radomsko w pamiętną noc styczniową.

Po upadku Powstania nasilił się proces rusyfikacji. Dokonano nowego podziału administracyjnego Królestwa. Zmieniono nazwy miejscowości. Radomsko przemianowano na Noworadomsk...

Rys historyczny o Powstaniu Styczniowym zaczerpnięto z książki "Radomsko", której autorem jest  Ryszard Szwed